Khi người ông cần giúp đỡ, David (Samuel H. Levine) – chàng thiếu niên gốc Do thái tính cách chính trực và lương thiện, sẵn lòng có mặt. Sự trực tính, rạch ròi ở David mang nét đối nghịch thú vị với đạo Do thái, một tôn giáo nơi việc tìm ra câu trả lời đủ sức hàm chứa tất cả, là điều không đơn giản.
Như những mẫu chuyện vòng vo ông David thường kể cho cậu nghe trên chặng đường đi bộ đến giáo đường, văn hóa Do thái ẩn chứa tầng tầng lớp lớp bí mật, khi mỗi câu hỏi lại kéo theo nhiều câu hỏi khác. Trong ‘Minyan’, tác phẩm điện ảnh đầu tay cuốn hút của nhà làm phim tài liệu Eric Steel, hành trình lần tìm ‘đáp án’, với David, lại ý nghĩa hơn mọi câu trả lời đúc kết bởi ngôn từ.
Bộ phim khởi đầu và kết thúc bằng 2 cái chết. Hai sự kiện đều vô tình giúp David trưởng thành hơn. Phân cảnh đầu tiên mở ra một ‘bức tranh’ gia đình đầy mực thước, qua âm giọng đều nhịp từ bài Kinh cầu dành cho người chết, phản ánh một nghi lễ đám tang chiếu lệ. Sau khi vợ qua đời, Josef, ông của David (tài tử gạo cội Ron Rifkin thủ vai), buộc phải rời bỏ ngôi nhà đang sở hữu vì lý do tài chính. Khi một trung tâm tôn giáo trong vùng đăng biển cho thuê căn hộ, vốn có thể trở thành nơi ăn chốn ở thay thế lý tưởng cho Josef, họ đính kèm yêu cầu: những khách trọ cần gia nhập ‘minyan’ *(nhóm giáo dân 10 người thường chỉ gồm nam giới, theo luật Do thái truyền thống, được chỉ định tụ họp để thực hiện một số hoạt động cầu nguyện nhất định).
David, chọn lựa đặc biệt phù hợp với ‘minyan’, đồng ý dọn tới sống cùng người ông lớn tuổi như một cách giúp Josef thuê được chỗ ở tốt. Mặt khác, đây là giải pháp giúp cậu tránh né người cha bạo lực và người mẹ luôn bảo bọc thái quá.
Ban ngày, David dành thời gian miễn cưỡng học kinh Torah. Buổi đêm là những lần lấy trộm vodka trên kệ rượu của bố mẹ, rồi lẻn khỏi nhà, đón chuyến tàu đêm để tiệc tùng cùng bạn bè. Khi nhóm bạn túa ra khỏi bữa tiệc, tay trong tay cùng những cô gái, tuy nhiên, David lại tò mò ngó sang một quán bar đồng tính với tiếng nhạc sôi động bên kia đường. Chỉ cách vài bước chân, nhưng với chàng trai trẻ, nơi ấy tựa như một thế giới hoàn toàn lạ lẫm. Cảnh quay phản ánh ‘sự chuyển tiếp’ trong tâm trí David, làm sáng tỏ hơn bởi dàn nhạc nền pha trộn âm sắc du dương lẫn hỗn tạp – thủ pháp dựng phim hiệu quả Steel sử dụng nhằm truyền đạt những khía cạnh tương phản khác biệt của cốt truyện.
Một buổi trưa sau khi tan học, lấy hết can đảm, David tìm tới quán bar, nơi vào ban ngày trông u buồn và trầm lặng khác hẳn quang cảnh buổi đêm tấp nập. Trải nghiệm không thật hứng thú như những gì mường tượng, nhưng David được một người lạ tử tế chiêu đãi vài ly. Đây cũng là nơi cậu gặp anh chàng pha rượu thẳng thắn Bruno (Alex Hurt), người bấy giờ đang say sưa đọc một cuốn sách của James Baldwin.
Giữa lúc David dấn thân khám phá thế giới LGBT New York giai đoạn cuối thập niên 1980 (một kỉ nguyên khủng hoảng đáng sợ với bất kì ai muốn công khai đồng tính tại Mỹ), bên trong khu căn hộ của ông, cậu làm quen hai người hàng xóm sống chung tầng. Vợ cả hai là bạn thân, và sau khi họ qua đời, hai người đàn ông lớn tuổi quyết định sống cùng nhau mặc cho những đồn đại. Itzik (Mark Margolis), cáu kỉnh nhưng thích đùa cợt. Herschel (Christopher McCann), uyên bác và nhân hậu. Tính cách trái ngược, duy cả hai đều yêu mến David.
Hai nhân vật đặc biệt tạo nên hàng loạt chi tiết sắc xảo cho toàn bộ mạch phim. Cái chết của Itzik, về sau, chính là ‘cú hit’ khiến David ngộ ra giá trị bản thân. Dàn nhân vật chính chuyển đổi vai trò thiếu nhịp nhàng, thế nhưng, là ‘điểm trừ’ đáng tiếc ở ‘Minyan’. Có quá nhiều người lớn tuổi trong cuộc đời David. Trong khi mang đến cảm nhận chín chắn, truyện phim, ngược lại, thiếu một đoạn kết phấn chấn đúng nghĩa.
Dẫu vậy, không thể xem nhẹ ‘bàn tay’ dàn dựng tài năng của đạo diễn Eric Steel khi nỗ lực truyền tải những thông điệp quan trọng nhất nơi tác phẩm. Anh chàng bartender tái ngộ David qua một số phân đoạn nóng bỏng. Và nhờ Bruno, David nhận ra thực tế ảm đạm của đại dịch AIDS. Sự gợi nhắc về tác gia nổi tiếng James Baldwin, đồng thời trở thành ‘mối liên hệ’ sống động, phác họa hành trình trưởng thành không dễ dàng ở cậu thiếu niên gốc Do thái.
Góp công lớn làm nên sức hút nơi ‘Minyan’ phải kể đến diễn viên kỳ cựu Ron Rifkin, người xuất sắc vào vai Josef, một cụ ông dễ thương với lối trò chuyện nửa nghiêm túc, nửa hài hước. Kế đến là Samuel H. Levine, ngôi sao Broadway đã có vai chính đáng nhớ, tạo nên một David mang ấn tượng mãnh liệt.
Câu thoại ‘đắt giá’ nhất tác phẩm, tuy nhiên, lại thuộc về người quản lý tòa nhà của Josef, khoảnh khắc khi ông giải thích lý do để Herschel tiếp tục ở căn hộ. “Những gã trộm cắp, ngoại tình, đồng tính. Tôi chấp nhận tất cả”, ông nói. “Thiếu họ, chúng ta không thể có ‘minyan’”.
Cảm giác được hòa nhập, cũng như nỗ lực tìm kiếm nó, phản ánh qua rất nhiều minh chứng khác nhau. Từ sàn nhảy tại một quán bar đồng tính, đến chiếc ghế sofa nơi phòng khách nhà hàng xóm, bạn có thể tìm thấy ‘gia đình’ cho riêng bạn ở những chốn đôi khi thật kỳ lạ.
*’Minyan’ công chiếu mở màn tại LHP quốc tế Berlin 2020, từ ngày 22.2.2020. Tác phẩm nhận 2 đề cử cho hạng mục ‘Phim đầu tay Xuất sắc nhất’ và ‘Phim LGBT Xuất sắc nhất’ (Teddy). Phim hiện chưa có lịch phát hành chính thức tại Mỹ.
Như Ý (theo: IndieWire, ảnh: Berlinale)